Gatunki inwazyjne w lasach

W trakcie kursu studenci będą mogli poznać zagadnienia związane z wystąpieniem ewentualnego zagrożenia dla niektórych gatunków rodzimych oraz biocenoz leśnych wywołanych przez gatunki inwazyjne. Na wstępie zostaną wprowadzone, zdefiniowane oraz rozróżnionie określenia: gatunków obcych, introdukowanych, inwazyjnych, ekspansywnych, dynamicznych. Następnie omówione zostaną gatunki inwazyjne w Europie pochodzące spoza Europy, oraz gatunki europejskie, które są gatunkami inwazyjnymi na innych kontynentach.

Zakres tematyczny wykładów:

1. Gatunki introdukowane, cel introdukcji gatunków drzewiastych do lasów

2. Gatunki inwazyjne; terminologia i klasyfikacja, historia badań inwazji biologicznych, cechy gatunków inwazyjnych: pochodzenie, sposoby rozmnażania, rozprzestrzeniania oraz tempo migracji (zasiedlania).

3. Cechy siedlisk podatnych na zasiedlenie przez gatunki inwazyjne.

4. Procesy inwazji roślin (uruchomienie i dynamika) – modele inwazji. Kierunki dalszych badań poświęconych inwazjom biologicznym

5. Różnorodność biotyczna a procesy inwazji roślin.

6. Skutki procesów inwazji roślin dla gospodarki (lasy gospodarcze) i ochrony przyrody (lasy naturalne).

7. Prawodawstwo dotyczące gatunków inwazyjnych w Polsce, Europie i świecie. Profilaktyka działania oraz metody i programy zwalczania gatunków inwazyjnych.

Zakres tematyczny ćwiczeń:

1. Porównanie biologii i ekologii drzewiastego gatunku rodzimego z gatunkiem inwazyjnym - opracowanie i analiza zebranych danych (w trakcie ćwiczeń terenowych). Zaprojektowanie badań z zakresu struktury populacji roślin runa leśnego.

2. Populacja - opracowanie i analiza zebranych danych (w trakcie ćwiczeń terenowych). Zaprojektowanie badań z zakresu biologii i ekologii zielnego gatunku inwazyjnego występującego w lasach.

3. Dynamika zasiedlania lasów przez gatunki inwazyjne. Porównanie podatności fitocenoz leśnych na zasiedlanie przez gatunki inwazyjne w zależności od funkcji lasu (produkcyjne/ochronne).

Zakres tematyczny ćwiczeń terenowych:

1. Porównanie biologii i ekologii drzewiastego gatunku rodzimego z gatunkiem inwazyjnym na przykładzie czeremchy (Prunus padus/Prunus serotina) i dębów (Quercus robur, Quercus petrea/ Quercus rubra) – Puszcza Niepołomicka

2. Porównanie biologii i ekologii zielnego gatunku rodzimego z gatunkiem inwazyjnym na przykładzie niecierpków (Impatiens noli-tangere/Impatiens parviflora)

3. Monitoring gatunków inwazyjnych w lasach gospodarczych oraz objętych ochroną.

Elton C. S. 1967. Ekologia inwazji zwierząt i roślin. PWRiL, Warszawa

Faliński. J. B. 2004. Inwazje w świecie roślin: mechanizmy, zagrożenia, projekt badań. Phytocoenosis 16(10): 1-31.

Kowarik I., Schepker H. 1998. Plant invasions in northern Germany: human perception and response. In: Starfinger, U., Edwards, K., Kowarik, I. & Williamson, M. (eds.), Plant Invasions: Ecological Mechanisms and Human Responses: 109-120. Backhuys Publisher, Leiden, The Netherlands.

Pullin A. S. 2004. Biologiczne podstawy ochrony przyrody. PWN. Warszawa.

Rejmánek M., Richardson D. M. 1996. What attributes make some plant species invasive? Ecology 77, 1655−1661.

Rejmánek M. 1989. Invasibility of plant communities. W: Drake, J.A., Mooney, H.A., di Castri, F., Groves, R.H., Kruger, F.J., Rejmánek, M. & Williamson, M. − Biological invasions, a global perspective: 369−388. Wiley, Chichester.

Rejmánek M. 1996. Species richness and resistance to invasions. W: Orians, R.D., Dirzo, R. & Cushman, J.H. Diversity and processes in tropical forest ecosystems: 153−172. Springer, New York.

Sakai A. K., Allendorf F. W., Holt J. S., Lodge D. M., Molofsky J., With K. A., Baughman S., Cabin R. J., Cohen J. E., Ellstrand N. C., McCauley D. E., O'Neil P., Parker I. M., Thompson J. N., Weller S. G. 2001. The population biology of invasive species – Annu. Rev. Ecol. Syst. 32: 305−332.

Simberloff D., Stiling P. 1996a. Risks of species introduced for biological control. Biol. Conserv. 78: 185−192.

Simberloff D. , Stiling P. 1996b. How risky is biological control? Ecology 77: 1965−1974.

Tokarska-Guzik B. 2005. The establishment and spread of alien plant species (kenophytes) in Poland. Wydawnictwo: UŚ, Katowice

Weiner J. 2005. Życie i ewolucja biosfery – podręcznik ekologii ogólnej. PWN, Warszawa

Znajomość ww. zagadnień pozwoli absolwentom tego kierunku w przyszłości wykorzystać swą wiedzę w celu realizowane zadania z zakresu ochrony lasów zarówno naturalnych jak i gospodarczych. W obliczu zagrożenia wynikającego z uruchomienia procesów inwazyjnych polegających na spontanicznym rozmnażaniu się w lasach, lub wkraczaniu do lasów młodego pokolenia gatunków inwazyjnych, adepci leśnictwa powinni być przygotowani do ochrony rodzimych zasobów w lasach przed inwazjami gatunków obcych.

Symbol efektu Opis efektu kształcenia Odniesienie do efektu kierunkowego Symbol obszaru*

WIEDZA − absolwent zna i rozumie:

GATINW_W01 Zna gatunki obce, występujące w Polsce. LES1_W03 R

GATINW_W02 Zna cele i podstawy wprowadzenia gatunków obcych w Polsce LES1_W18 R

GATINW_W03 Potrafi opisać procesy inwazji i omówić kilka teorii z zakresu ekologii inwazji. LES1_W08 R

UMIEJĘTNOŚCI − absolwent potrafi:

GATINW_U01 Posiada umiejętność wyszukania, analizy i interpretacji informacji dotyczących gatunków obcych. LES1_U01 R

GATINW_U02 Potrafi zaprojektować badania wchodzące w zakres monitoringu środowiska w celu wykrycia/lub oceny stanu populacji gatunku obcego. LES1_U12 R

GATINW_U03 Umie interpretować przepisy legislacyjne obowiązujące w Polsce i w UE w zakresie ochrony przyrody i wprowadzania gatunków obcych do środowiska przyrodniczego. LES1_U12 R

KOMPETENCJE SPOŁECZNE − absolwent jest gotów do:

GATINW_K01 dokształcania i samodoskonalenia w zakresie wykonywanego zawodu i rozumie potrzebę uczenia się przez całe życie, potrafi inspirować i organizować proces uczenia się innych osób LES2_K01 R

GATINW_K02 myślenia i działania w sposób przedsiębiorczy LES2_K04 R

GATINW_K03 potrafi odpowiednio określić priorytety służące realizacji zadań, pracuje samodzielnie i potrafi zarządzać zespołem dobierając odpowiednio role do kompetencji osobowych poszczególnych członków zespołu LES2_K02 R

GATINW_K04 ma świadomość ryzyka podejmowanych działań i odpowiedzialności społecznej, zawodowej i etycznej za kształtowanie i stan środowiska naturalnego LES2_K03 R

Warunkiem zaliczenia kursu jest przedstawienie sprawozdań z ćwiczeń terenowych oraz napisanie krótkiego eseju na wybrany temat z proponowanego zakresu zagadnień.