Fitopatologia leśna

Umiejętność dostrzegania zagrożeń procesami chorobowymi drzew w drzewostanach oraz w zakresie produkcji materiału sadzeniowego. Umiejętność prawidłowej diagnostyki chorób drzew powodowanych przez czynniki biotyczne (wiroidy, wirusy, fitoplazmy, bakterie, rośliny kwiatowe, grzyby) i abiotyczne. Umiejętność identyfikacji grzybów patogenicznych na podstawie oznak etiologicznych oraz objawów chorobowych występujących na roślinie. Rozumienie istoty procesów chorobowych drzew i ich uwarunkowań. Zdolność podejmowania działań z zakresu profilaktyki dyspozycyjnej i infekcyjnej dla ochrony drzew przed chorobami.

Wykłady 20 godz.

Tematyka zajęć Wiadomości wstępne: fitopatologia i jej powiązanie z innymi naukami. Fitopatologia leśna – zakres zainteresowania i znaczenie chorób drzew w życiu lasu i gospodarce leśnej. Historia fitopatologii na świecie i w Polsce.

Działy fitopatologii: symptomologia: podział objawów chorobowych właściwych; charakterystyka objawów chorobowych właściwych; etiologia: charakterystyka objawów chorobowych niewłaściwych; metody identyfikacji przyczyn chorób roślin. Definicje chorób roślin, choroby kompleksowe (wieloczynnikowe).

Nieinfekcyjne (niezakaźne) czynniki chorobotwórcze - charakterystyka i wpływ na zdrowotność drzew i drzewostanów. Czynniki atmosferyczne (zbyt niska lub wysoka temperatura, zbyt niska wilgotność, niedobór światła, silne wiatry, gradobicie, zanieczyszczenie atmosfery, anomalie pogodowe i ich wpływ na patogeny i rośliny). Czynniki glebowe (nadmiar i deficyt wody niedobór lub nadmiar składników pokarmowych, kumulacja szkodliwych pierwiastków w glebie, nieodpowiednia struktura gleby).

Infekcyjne (zakaźne czynniki chorobotwórcze): wiroidy – budowa, występowanie, przenoszenie, objawy porażenia roślin, wykrywanie, zwalczanie; wirusy – budowa, taksonomia, namnażanie i zmienność, transport w roślinach i rozprzestrzenianie w środowisku leśnym, objawy chorobowe (wirozy), metody wykrywania wirusów, przegląd wirusowych chorób drzew leśnych i ochrona roślin drzewiastych przed wirusami.

Infekcyjne (zakaźne czynniki chorobotwórcze) cd: bakterie i ich taksonomia, fitoplazmy i spiroplazmy – budowa, rozmnażanie i ich identyfikacja, przenoszenie, objawy chorobowe, znaczenie jako sprawców chorób roślin drzewiastych, zasady ochrony roślin. Bakterie właściwe: budowa, rozmnażanie, zmienność i identyfikacja bakterii; rola i znaczenie bakterii w życiu roślin i prawidłowym funkcjonowaniu ekosystemów leśnych; bakterie jako patogeny drzew - sposoby infekcji, objawy chorobowe, zasady ochrony; przegląd bakteryjnych chorób drzew leśnych. Informacja o riketsjach i organizmach riketsjopodobnych.

Infekcyjne (zakaźne czynniki chorobotwórcze) cd: rośliny nasienne jako pasożyty drzew leśnych; nicienie jako sprawcy chorób drzew leśnych. Patogeneza: definicja, ogólna charakterystyka patogenów (cechy patogenów, ich rozprzestrzenianie i źródła infekcji, toksyny i ich działanie), fazy patogenezy i ich charakterystyka.

Wpływ chorób na procesy fizjologiczne i biochemiczne w roślinie. Procesy obronne inicjowane przez rośliny (reaktywne formy tlenu, białka typu PR, związki fenolowe, hormony). Rodzaje i mechanizmy odporności roślin na patogeny (molekularne podłoża odporności, odporność bierna, odporność czynna, odporność nabyta i indukowna). Mechanizmy odporności drzew leśnych na patogeny.

Epidemiologia: rodzaje i przebieg epidemii; rola patogena, roślin i środowiska w rozwoju epidemii, ochrona drzew i drzewostanów przed epidemiami. Wybrane zagadnienia uwarunkowań procesów chorobowych drzew: ryzosfera i fyllosfera (definicja, wpływ na zdrowie drzew), endofity (występowanie i ich znaczenie dla drzew), mykoryza (rodzaje mykoryz, znaczenie dla drzew leśnych, zaburzenia mykotrofizmu, metody mykoryzacji sadzonek drzew leśnych) .

Profilaktyka i ochrona drzew leśnych przed chorobami: definicje, organizacja i ustawodawstwo ochrony roślin w Polsce, metody ochrony drzew i drzewostanów przed chorobami: metoda hodowli odpornościowej, metoda agrotechniczna, metoda fizyczna, metoda mechaniczna.

Ochrona drzew leśnych przed chorobami (c.d.): metoda chemiczna i mechaniczna, integrowana ochrona roślin. Aktualne zagrożenie chorobowe lasów w Polsce.

Ćwiczenia kameralne 32 godz.

Tematyka zajęć Choroby aparatu asymilacyjnego: osutki sosny, opadzina modrzewia, mączniak prawdziwy dębu.

Choroby zgorzelowe: skrętak sosny, zamieranie pędów sosny, zamieranie pędów dębu.

Choroby zgorzelowe: zakaźna zgorzel siewek, szara pleśń.

Raki drzewne: rdza kory sosny zwyczajnej, rdza kory sosny wejmutki, rdza jodły i goździkowatych, rak modrzewia, rak gruzełkowy drzew liściastych.

Nekrozy korzeni: huba korzeni, opieńkowa zgnilizna korzeni.

Choroby aparatu asymilacyjnego: czerwona plamistość igieł sosny, rdza pęcherzykowata igieł sosny.

Raki drzewne i choroby systemiczne: rak odziomka dębu czerwonego, rak odziomka sosny, holenderska choroba wiązu.

Barwice drewna: sinizna drewna, brunatnienie drewna.

Realizowane efekty kształcenia FITOPY_U01, FITOPY_U02, FITOPY_K01, FITOPY_K02

Tematyka zajęć Nekrozy korzeni i zgnilizny drewna. W odniesieniu do nekroz korzeni analizowane są objawy chorobowe właściwe i oznaki etiologiczne sprawców na różnych etapach zaawansowania procesu chorobowego (drzewa żywe, drzewa martwe, pniaki). Analizowana jest częstość porażenia drzew, dyskutowane są przyczyny epifitozyjnego pojawu oraz możliwości profilaktyki i ochrony drzew w odniesieniu do konkretnych warunków środowiskowych. W odniesieniu do zgnilizn drewna identyfikowani są sprawcy zgnilizny białej i brunatnej, określany jest zakres roślin żywicielskich i rodzaj wykorzystywanego substratu oraz charakter biotroficzny sprawców tych zgnilizn.

Ćwiczenia realizowane są na terenie Parku Narodowego. Program ćwiczeń obejmuje: choroby aparatu asymilacyjnego i choroby zgorzelowe pędów drzew iglastych i liściastych. Dla zaobserwowanych chorób analizowane są objawy chorobowe właściwe w różnych etapach rozwoju oraz oznaki etiologiczne sprawców. Dla wybranych chorób dokonywane są analizy nasilenia procesu chorobowego oraz określane są uwarunkowania decydujące o nasileniu choroby w danych warunkach środowiskowych, z uwzględnieniem ochronnego charakteru terenu. Oprócz sprawców chorób poznanych na ćwiczeniach laboratoryjnych program uwzględnia: Cristulariella depraedans, Pleuroceras pseudoplatani, rdze z rodzaju Puccinia i Phragmidium, Ustulina deusta, Ascodichaena rugosa, zamieranie jesionu, zamieranie jodły oraz plamistości aparatu asymilacyjnego w powiązaniu z wyroślosprawcami oraz nowe typy objawów chorobowych o nieznanych przyczynach.

Ćwiczenia realizowane są na terenie szkółki leśnej oraz w uprawach leśnych. Analizowane są objawy chorobowe oraz oznaki etiologiczne sprawców chorób siewek oraz młodych sadzonek. Szczególna uwaga poświęcona jest zakaźnej zgorzeli siewek, osutce sosny, osutce świerka, antraknozie liści oraz zgorzelom pędów. Poznawane są metody oceny nasilenia występowania objawów chorobowych, analizowane są możliwości profilaktyki i terapii.

Podstawowa 1. Borecki Z. 1996. Nauka o chorobach roślin, PWRiL, Warszawa.

2. Hartmann G., Nienhaus F., Butin H. 1988. Barwny atlas uszkodzeń drzew leśnych. Diagnozowanie chorób drzew. Eugen Ulmer GmbH, Stuttgart.

3. Kryczyński S. 2014. Polski leksykon fitopatologiczny. Wydawnictwo SGGW, W-wa.

4. Kryczyński S., Weber Z. 2010. Fitopatologia. Tom 1 Podstawy fitopatologii. PWRiL. Poznań.

5. Mańka K., 2005, Fitopatologia leśna, PWRiL, Warszawa

6. Sierota Z. 2001. Choroby lasu, CILP, Warszawa.

7. Sierota Z., Szczepkowski A. 2014. Rozpoznawanie chorób infekcyjnych drzew leśnych. CILP, W-wa

Uzupełniająca

1. Domański S. 1974 -1992. Mała flora grzybów T. I, cz. 1-7, PWN, Warszawa – Kraków.

2. Łabanowski G., i in. 2001. Ochrona drzew i krzewów iglastych. Plantpress sp. z o. o. Kraków

3. Mańka M. 2011. Choroby drzew leśnych. Poradnik Leśnika. PWRi L. W-wa

4. Marcinkowska J. 2004. Oznaczanie rodzajów grzybów ważnych w patologii roślin, Fundacja Rozwój SGGW, Warszawa.

5. Sobiczewski P., Schollenberger M. 2002. Bakteryjne choroby roślin ogrodniczych, PWRiL, Warszawa.

WIEDZA − absolwent zna i rozumie:

FITOPY_W01 zna i rozumie istotę procesów chorobowych drzew i ich uwarunkowań, umie dostrzec i rozpoznać zagrożenia tymi procesami drzew w drzewostanach i w szkółkach leśnych LES1_W09 R

FITOPY_W02 zna i rozumie podstawowe kategorie pojęciowe i terminologię stosowaną w fitopatologii i mikrobiologii LES1_W03 R

UMIEJĘTNOŚCI − absolwent potrafi:

FITOPY_U01 potrafi prawidłowo zdiagnozować choroby drzew powodowane przez czynniki biotyczne i abiotyczne oraz zaplanować i podjąć działania ochronne przed tymi chorobami LES1_U04 R

FITOPY_U02 potrafi identyfikować grzyby patogeniczne na podstawie oznak etiologicznych z wykorzystaniem sprzętu optycznego LES1_U01 R

KOMPETENCJE SPOŁECZNE − absolwent jest gotów do:

FITOPY_K01 podjęcia ryzyka i odpowiedzialności za skutki postępowania ochronnego stosowanego w szkółkach i drzewostanach LES1_K03 R

FITOPY_K02 ciągłego aktualizowania swej wiedzy zawodowej i podnoszenia swoich kwalifikacji LES1_K01 R

wykład. Egzamin pisemny (minimum 50% poprawnych odpowiedzi w celu uzyskania oceny 3.0); udział oceny z zaliczenia wykładów w ocenie końcowej wynosi 50%.

cwl.Sprawdzian pisemny (minimum 50% poprawnych odpowiedzi w celu uzyskania oceny 3.0); udział oceny z zaliczenia ćwiczeń kameralnych w ocenie końcowej wynosi 40%

cwt.Sprawdzian pisemny/sprawozdanie (minimum 50% poprawnych odpowiedzi w celu uzyskania oceny 3.0); udział oceny z zaliczenia ćwiczeń terenowych w ocenie końcowej wynosi 10%