Fitosocjologia

Program kursu jest realizowany na wykładach, ćwiczeniach laboratoryjnych i terenowych. Tematyka wykładów obejmuje: założenia i podstawy metodyczne środkowoeuropejskiego kierunku fitosocjologicznego Braun-Blanqueta, genezę zróżnicowania szaty roślinnej Polski; szczegółową charakterystykę najważniejszych zespołów leśnych i zaroślowych Polski z opisem ich rozmieszczenia geograficznego, uwarunkowań siedliskowych oraz powiązań z siedliskowymi typami lasu. Problematykę wykładów uzupełniają zagadnienia dotyczące: ochrony zbiorowisk leśnych w lasach gospodarczych, w tym siedlisk Natura 2000; Na ćwiczeniach laboratoryjne studenci zapoznają się z wybranymi elementami metodyki fitosocjologicznej oraz zdobywają umiejętności identyfikacji zdjęć fitosocjologicznych na podstawie oryginalnego klucza do oznaczania zbiorowisk leśnych i zaroślowych. Na ćwiczeniach terenowych uczestnicy samodzielnie wykonują zdjęcia fitosocjologiczne w naturalnych zespołach leśnych oraz uczą się je identyfikować.

Wykłady:

W1 - Podstawy metodyczne: fitosocjologia (nauka o roślinności)- podstawowe pojęcia i definicje; geografia roślin i początki fitosocjologii; rozwój fitosocjologii i zróżnicowanie kierunków badawczych; podstawy teoretyczne i metodyczne środkowoeuropejskiego kierunku fitosocjologicznego - metoda Braun-Blanqueta; system klasyfikacji zbiorowisk roślinnych w metodzie Braun-Blanqueta; metody porządkowania i analizy danych fitosocjologicznych.

W2- Geneza współczesnej szaty roślinnej Polski: uwarunkowania historyczne, fitogeograficzne, klimatyczne, edaficzne i antropogeniczne; aktualne i potencjalne zróżnicowanie roślinności Polski.

W3 - Przegląd zróżnicowania zbiorowisk leśnych Polski: Podstawowe zróżnicowanie zbiorowisk leśnych i zaroślowych Polski; syntaksonomia eurosyberyjskich borów szpilkowych i mieszanych o runie acydofilnym z klasy Vaccinio-Piceetea Br.-Bl. 1939 - charakterystyka florystyczna i ekologiczna zespołów borów sosnowych ze związku Dicrano-Pinion Libbert 1933, borów świerkowych i jodłowych ze związku Piceion abietis Pawł. et all. 1928 oraz borów mieszanych ze związku Pino-Quercion Medw.-Kornaś 1959.

W4 - Przegląd zróżnicowania zbiorowisk leśnych Polski cd.: Syntaksonomia acydofilnych lasów dębowych, bukowych i dębowo-brzozowe z klasy Quercetea robori-petraeae Br.-Bl. et Tx. 1943 - charakterystyka florystyczna i ekologiczna zespołów acydofilnych dąbrów ze związku Quercion robori-petraeae Br.-Bl. 1932. oraz zespołów ubogich buczyn ze związku Luzulo-Fagion Lohm. et R.Tx. 1954.

W5 - Przegląd zróżnicowania zbiorowisk leśnych Polski cd.: Syntaksonomia europejskich mezo- i eutroficznych lasów liściastych zrzucających liście na zimę z klasy Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg. 1937 - charakterystyka florystyczna i ekologiczna zespołów kserotermicznych dąbrów z rzędu Quercetalia pubescentis Br.-Bl. 1931 i związku Quercion pubescenti-petraeae Br.-Bl. 1932; zespołów łęgów olszowo-wiązowo-jesionowych ze związku Alno-Ulmion minoris Br.-Bl. et R.Tx. 1943 oraz zespołów żyznych lasów lipowo-jaworowych ze związku Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani Klika 1955.

W6 - Przegląd zróżnicowania zbiorowisk leśnych Polski cd.: Syntaksonomia europejskich mezo- i eutroficznych lasów liściastych zrzucających liście na zimę z klasy Querco-Fagetea Br.-Bl. et Vlieg. 1937 cd.: - charakterystyka florystyczna i ekologiczna zespołów grądów ze związku Carpinion betuli Oberd. 1953, zespołów żyznych buczyn ze związku Fagion sylvaticae R.Tx. et Diem. 1936 i ciepłolubnych buczyn ze związku Cephalanthero-Fagion R.Tx.. 1955 oraz zespołów lasów jodłowych ze związku Galio-Abietion Oberd. 1961.

W7 - Przegląd zróżnicowania zbiorowisk leśnych Polski cd.: Syntaksonomia bagiennych lasów olszowych (olesów) z klasy Alnetea glutinosae Br.-Bl. et Tx. 1943 - charakterystyka florystyczna i ekologiczna zespołów bagiennych lasów olszowych ze związku Alnion glutinosae Meijer Drees 1936; Syntaksonomia łęgowych lasów topolowo-wierzbowych na zalewowych terasach rzecznych z klasy Salicetea purpureae Moor 1958 - charakterystyka florystyczna i ekologiczna zespołów łęgowych lasów topolowo-wierzbowe ze związku Salicion albae R.Tx. 1955. Zbiorowiska zaroślowe i nieleśne Polski: Ogólna charakterystyka subalpejskich zarośli kosodrzewiny ze związku Rhododendro-Vaccinienion, subalpejskich zarośli ziołoroślowych z klasy Betulo-Adenostyletea Br-Bl. 1949, kserotermicznych zarośli z rzędu Quercetalia pubescenti-petraeae Klika 1933, zarośli na obrzeżach lasów, stromych zboczach i miedzach z klasy Rhamno-Prunetea Rivas Goday et Carb. 1961, bagiennych zarośli z klasy Alnetea glutinosae Br.-Bl. et Tx. 1943, łęgowych zarośli z klasy Salicetea purpureae Moor 1958 oraz zarośli torfowiskowych z klasy Oxycocco-Sphagnetea Br.-Bl. et R.Tx. 1943.

W8 - Wybrane zagadnienia ogólne: Naturalne i półnaturalne zbiorowiska nieleśne Polski. Zbiorowiska antropogeniczne i zagrożenia szaty roślinnej, roślinność Polski na tle roślinności Europy; kartografia fitosocjologiczna. Ekologiczne liczby wskaźnikowe roślin i możliwości ich wykorzystania w typologii siedlisk leśnych. Wykorzystanie fitosocjologii w planowaniu przestrzennym i innych dyscyplinach gospodarki. Problemy ochrony i właściwej gospodarki w zbiorowiskach leśnych Polski ze szczególnym uwzględnieniem siedlisk Natura 2000.

Ćwiczenia laboratoryjne:

CWL1 - Podstawy metodyczne: metodyka wykonywania zdjęć fitosocjologicznych; szacowanie stopni pokrycia. Rozdanie materiałów do wykonania tabeli fitosocjologicznej.

CWL2 - Podstawy identyfikacji zbiorowisk leśnych Polski. Oznaczanie z kluczem zespołów leśnych na podstawie zdjęć fitosocjologicznych. Zasady wykonywania porządkowania tabel fitosocjologicznych - metoda obserwacyjno porównawcza. Określenie zespołów w tabeli fitosocjologicznej.

CWL3 - Praktyczne aspekty identyfikacji zbiorowisk roślinnych: Diagnozowanie siedliskowych typów lasu na podstawie zdjęć fitosocjologicznych i ekologicznych liczb wskaźnikowych; poprawa przygotowanych tabel fitosocjologicznych.

CWL4 - Oznaczanie zespołów roślinnych na podstawie zestawów arkuszy zielnikowych z charakterystyczną kombinacją gatunków; zaliczenie przygotowanych tabel fitosocjologicznych.

Ćwiczenia terenowe

CWT1 – Kraków-Las Wolski (w trakcie semestru). Podstawy metodyczne prac terenowych - wykonywanie zdjęcia fitosocjologicznego; zróżnicowanie i aspekt wiosenny zespołów lasów liściastych z klasy Querco-Fagetea; zagrożenia i problemy ochrony zbiorowisk roślinnych w lasach komunalnych.

CWT2 - Gorczański Park Narodowy. Samodzielne wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych; poznanie górskich zespołów roślinnych: ze związków Fagion sylvaticae, Piceion abietis i Alno-Ulmion; piętra klimatyczno-roślinne i zróżnicowanie zbiorowisk roślinnych; zagrożenia i problemy ochrony zbiorowisk roślinnych lasach gospodarczych i parkach narodowych.

MATUSZKIEWICZ J.M. Zespoły leśne Polski. PWN, Warszawa 2001, 2005; MATUSZKIEWICZ W. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa 2001, 2004, 2007; MATUSZKIEWICZ W., SIKORSKI P., SZWED W., WIERZBA M. Zbiorowiska roślinne Polski. Lasy i zarośla. PWN, Warszawa 2012, DZWONKO Z. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Sorus – Instytut Botaniki UJ, Poznań – Kraków 2007; TOMANEK J., WITKOWSKA-ŻUK L., Botanika leśna. Wyd. 7, PWRiL, Warszawa 2008; SZAFER W., ZARZYCKI K. (red.). Szata roślinna Polski. Wyd. 3, PWN, Warszawa 1977.

Wiedza:

Zna podstawy meteodyczne i zasady wyróżniania, identyfikacji i klasyfikacji zbiorowisk roślinnych w środkowoeuropejskim kierunku fitosocjologicznym.

Rozpoznaje i charakteryzuje większość zespołó leśnych i zaroślowych Polski oraz potrafi wskazać ich wymagania siedliskowe i zasięg geograficzny.

Potrafi opisać problemy ochrony zbiorowisk leśnych w lasach gospodarczych oraz zidentyfikować ich zagrożenia ze szczególnym uwzględniem siedlisk Natura 2000.

Umiejętności:

Umie samodzielnie wykonać zdjęcie fitosocjologiczne metodą Braun-Blaqueta, opracować tabelę fitosocjologiczną i interpretować ww. dane o roślinności.

Umie wykorzystywać klucze do oznaczania zbiorowisk roślinnych do identyfikacji płatów roślinności opisanych zdjęciami fitosocjogicznymi lub tabelami.

Umie zastosować poznane metody fitosocjologiczne w innych dyscyplinach nauk leśnych, a zwłaszcza do uproszczonej diagnozy siedliskowej.

Kompetencje społeczne:

Jest świadomy zagrożeń wynikających z wpływu gospodarki leśnej na szatę roślinną, wykazuje dbałość i wrażliwość potrzebę jej ochrony oraz uwzględnia te zagadnienia w swoich działaniach.

Wykład:

sprawdzian wiedzy egzamin pisemny ograniczony czasowo

Ćwiczenia projektowe (warsztatowe),

ćwiczenia laboratoryjne,

ćwiczenia terenowe,

ćwiczenia seminaryjne,

seminaria,

praktyka:

sprawdzian umiejętności, sprawdzian wiedzy, zalicznie raportu z ćwiczeń praktycznych, demonstracja praktycznych umiejętności