Fitosocjologia

Celem kursu jest nabycie praktycznych umiejętności wykonywania zdjęć fitosocjologicznych i ich wykorzystania w ocenie warunków siedliskowych i inwentaryzacji przyrodniczej, zapoznanie z różnorodnością i funkcjonowaniem zbiorowisk roślinnych na terenie Polski.

W części wykładowej zostaną wprowadzone podstawowe pojęcia stosowane w fitosocjologii, założenia szkół fitosocjologicznych oraz scharakteryzowane ważniejsze typy zespołów roślinnych z uwzględnieniem ich struktury, warunków siedliskowych, zagrożeń i rozmieszczenia na terenie Polski. Ćwiczenia terenowe odbywają się na obszarze Wyżyny Miechowskiej (przełom kwietnia i maja) oraz w Krakowie (dzielnice Kostrze i Bodzów, początek czerwca) i są poświęcone praktycznemu wykonywaniu zdjęć fitosocjologicznych w różnych, cennych przyrodniczo zespołach roślinnych.

Podstawy fitosocjologii: historia, nomenklatura fitosocjologiczna, działy fitosocjologii. Uwarunkowania biotyczne i abiotyczne łączenia się roślin w zbiorowiska. Główne założenia szkół fitosocjologicznych. Podstawy syntaksonomii

Zdjęcie fitosocjologiczne jako podstawowa metoda badania zbiorowisk roślinnych. Gatunki charakterystyczne. Cechy analityczne zdjęć fitosocjologicznych – warstwowość, ilościowość, towarzyskość, żywotność, fenologia. Cechy syntetyczne – stałość, wierność fitosocjologiczna, syntetyczne ujęcie ilościowości. Zasady konstruowania tabel fitosocjologicznych

Udział człowieka w kształtowaniu szaty roślinnej: roślinność pierwotna, naturalna, półnaturalna i antropogeniczna. Wpływ inwazyjnych gatunków roślin na rodzimą florę

Przegląd ważniejszych zbiorowisk roślinnych Polski: lasy liściaste (grądy, buczyny, lasy jaworowe, łęgi, olsy, dąbrowy)

Przegląd ważniejszych zbiorowisk roślinnych Polski bory sosnowe, świerkowe i jodłowe. Zbiorowiska wysokogórskie

Zbiorowiska wydm nadmorskich i śródlądowych, roślinność halofilna.

Łąki, murawy kserotermiczne i galmanowe

Zbiorowiska roślinne zbiorników wodnych o zróżnicowanej trofii: oligo-, mezo- i eutroficznych. Torfowiska wysokie, niskie, przejściowe i ich zagrożenia

Roślinność synantropijna: zbiorowiska segetalne i ruderalne

Zbiorowisko roślinne jako układ dynamiczny: sukcesja, regresja, degeneracja, regeneracja, fluktuacja. Zagrożenia i formy ochrony różnych typów zbiorowisk roślinnych w Polsce

Podstawy kartografii geobotanicznej. Interpretacja i możliwość wykorzystania map roślinności potencjalnej w kształtowaniu krajobrazu

Wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych w zbiorowiskach leśnych, cz. I: grąd subkontynentalny (zespół Tilio-Carpinetum)

Wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych w zbiorowiskach leśnych, cz. II. żyzna buczyna karpacka (zespół Dentario glandulosae-Fagetum)

Wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych w zbiorowiskach leśnych, cz. III: ciepłolubna buczyna storczykowa (zespół Carici–Fagetum)

Wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych w zbiorowiskach półnaturalnych, cz. I: murawa kserotermiczna; zespół omanu wąskolistnego (Inuletum ensifoliae)

Wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych w zbiorowiskach półnaturalnych, cz. II: murawa kserotermiczna; zespół kostrzewy i strzęplicy nadobnej (Koelerio-Festucetum rupicolae)

Wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych w zbiorowiskach półnaturalnych, cz. III: świeża łąka rajgrasowa (zespół Arrhenatheretum elatioris)

Wykonywanie zdjęć fitosocjologicznych w zbiorowiskach półnaturalnych, cz. IV: zmiennowilgotna łąka trzęślicowa (zespół Junco-Molinietum)

podstawowa:

1. MATUSZKIEWICZ W. 2002. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. PWN, Warszawa

2. SZAFER W., ZARZYCKI K. (red.), 1972. Szata Roślinna Polski. PWN, Warszawa

3. WYSOCKI CZ., SIKORSKI P., 2009. Fitosocjologia stosowana w ochronie i kształtowaniu krajobrazu. Wydawnictwo SGGW, Warszawa

uzupełniająca:

4. DZWONKO Z. 2007. Przewodnik do badań fitosocjologicznych. Vademecum Geobotanicum, Sorus Poznań-Kraków

5. FUKAREK F. 1967. Fitosocjologia. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa

6. SCAMONI A. 1967. Wstęp do fitosocjologii stosowanej. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne

Wiedza

definiuje podstawowe pojęcia dotyczące szaty roślinnej

klasyfikuje poszczególne zespoły roślinne do wyższych syntaksonów

charakteryzuje podstawowe typy zespołów roślinnych występujących na terenie Polski

opisuje metodykę prawidłowego wykonywania zdjęć fitosocjologicznych

wyjaśnia wpływ warunków siedliskowych na kształtowanie i funkcjonowanie różnych fitocenoz

wiąże różne formy działalności człowieka ze strukturą i bioróżnorodnością roślinności półnaturalnej i synantropijnej

Umiejętności

posługuje się poprawną nomenklaturą fitosocjologiczną

wykonuje zdjęcia fitosocjologiczne w różnych typach fitocenoz

identyfikuje w terenie gatunki charakterystyczne dla różnych zespołów roślinnych, gatunki rzadkie lub chronione oraz niepożądane - inwazyjne

wyróżnia w krajobrazie podstawowe typy zespołów roślinnych oraz najcenniejsze zbiorowiska na terenie Polsce

interpretuje mapy roślinności potencjalnej w celu racjonalnego kształtowania krajobrazu

znajduje zastosowanie dla rodzimych gatunków w projektowaniu ogrodów naturalistycznych zgodnie z wymaganiami siedliskowymi roślin

Kompetencje społeczne

docenia znaczenie szaty roślinnej w krajobrazie i ochronie bioróżnorodności

akceptuje konieczność zachowania najcenniejszych zbiorowisk roślinnych kosztem ograniczenia presji urbanistycznej

przewiduje konsekwencje środowiskowe i społeczne niszczenia najcenniejszych gatunków i siedlisk przyrodniczych w Polsce

podporządkowuje się zasadom pracy zespołowej ze świadomością odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadania

Na ocenę 5

Poprawnie definiuje pojęcia stosowane w fitosocjologii, charakteryzuje podstawowe zespoły roślinne Polski. Opisuje związek funkcjonowania różnych typów roślinności z warunkami siedliskowymi i działalnością człowieka. Analizuje przyczyny zanikania niektórych zespołów roślinnych w Polsce. Klasyfikuje zespoły do wyższych jednostek syntaksonomicznych. Wyjaśnia zasady konstruowania tabel fitosocjologicznych.

Samodzielnie i prawidłowo wykonuje zdjęcia fitosocjologiczne, identyfikuje w terenie gatunki charakterystyczne, cenne oraz niepożądane w zespołach roślinnych. Rozpoznaje w praktyce podstawowe zespoły roślinne Polski. Interpretuje mapy roślinności potencjalnej i wykorzystuje je w kształtowaniu krajobrazu, a także znajduje zastosowanie dla rodzimych gatunków roślin w projektowaniu zieleni zgodnie z ich wymaganiami siedliskowymi.

Docenia znaczenie szaty roślinnej w krajobrazie i dla zachowania bioróżnorodności. Przewiduje negatywne konsekwencje środowiskowe i społeczne niszczenia najcenniejszych siedlisk przyrodniczych w Polsce. Jest świadomy potrzeby zachowania maksymalnej różnorodności zespołów roślinnych kosztem ograniczenia presji człowieka na środowisko. Proponuje formy aktywności w celu ochrony najcenniejszych obiektów przyrodniczych i uwzględnia je w swoich działaniach. Organizuje pracę zespołu.

Na ocenę 4

Poprawnie definiuje pojęcia stosowane w fitosocjologii, ogólnie charakteryzuje podstawowe zespoły roślinne na terenie Polski wiążąc ich funkcjonowanie z określonym typem działalności człowieka i warunkami siedliskowymi.

Samodzielnie wykonuje zdjęcia fitosocjologiczne, identyfikuje w terenie gatunki charakterystyczne i rozpoznaje podstawowe zespoły roślinne Polski. Interpretuje mapy roślinności potencjalnej.

Docenia znaczenie szaty roślinnej w krajobrazie i dla zachowania bioróżnorodności. Jest świadomy potrzeby zachowania najcenniejszych zespołów roślinnych kosztem ograniczenia presji człowieka na środowisko. Aktywnie pracuje w zespole.

Na ocenę 3

Ogólnie definiuje podstawowe pojęcia stosowane w fitosocjologii oraz wymienia zespoły roślinne, z którymi zetknął się podczas ćwiczeń terenowych.

Wykonuje zdjęcia fitosocjologiczne, identyfikuje niektóre gatunki charakterystyczne i na tej podstawie rozpoznaje w terenie zespoły, z którymi zetknął się podczas ćwiczeń terenowych

Docenia znaczenie szaty roślinnej w krajobrazie, jednak nie dostrzega znaczenia postawy człowieka dla zachowania bioróżnorodności. Pracuje w zespole.

Na ocenę 2

Nie zna podstawowych pojęć stosowanych w fitosocjologii i nie wymienia podstawowych zespołów roślinnych.

Nie zna metodyki wykonywania zdjęć fitosocjologicznych.

Nie jest świadomy znaczenia szaty roślinnej w krajobrazie i ochronie bioróżnorodności. Nie podporządkowuje się zasadom pracy zespołowej.