Biomonitoring

Monitoring biologiczny - zastosowanie metod biologicznych do oceny stopnia skażenia środowiska; tolerancja ekologiczna a bioindykacja, klasyfikacja biowskaźników; różne rodzaje bioindykatorów, bioindykacja gatunkowa i ekosystemalna; przykłady stosowania bioindykacji w Polsce i na świecie; ocena stanu środowiska na podstawie występowania gatunków wskaźnikowych oraz zmian ilościowych składników biocenozy.

Treści kształcenia

Historia badań nad monitoringiem biologicznym. Bioindykacja – kryteria doboru organizmów wskaźnikowych; wymagania stawiane bioindykatorom; klasyfikacja bioindykatorów. Techniki pomiarowe stosowane w monitoringu.

Podział substancji toksycznych pod kątem ich oddziaływania na organizmy: pierwiastki, związki nieorganiczne i organiczne; mechanizmy oddziaływania substancji toksycznych: biochemiczne i fizjologiczne;

Podstawowe wskaźniki i dopuszczalne normy stanu środowiska: powietrza, wody i gleby. Dyrektywy Unii Europejskiej w dziedzinie środowiska i okresy przejściowe. Metody oceny stanu środowiska w świetle dyrektyw Unii Europejskiej. Monitoring powietrza, wód podziemnych i powierzchniowych, osadów i gleb.

Bioindykatory roślinne: porosty – lichenoindykacja i metody stosowane

w lichenoidykacji

Bioindykatory roślinne: mchy i rośliny naczyniowe, rośliny drzewiaste

Bioindykatory roślinne i zwierzęce: okrzemki, glony, sinice, nicienie, skorupiaki oraz wybrani przedstawiciele kręgowców

Inspekcja Ochrony Środowiska. Państwowy Monitoring Środowiska. Zintegrowany Monitoring Środowiska Przyrodniczego. Sieć monitoringu polskiego - powiązanie z monitoringiem europejskim i światowym.

Gromadzenie i opracowywanie danych z monitoringu.

Monitoring biologiczny obszaru miasta Krakowa i województwa małopolskiego. Znaczenie biomonitoringu.

Lichenoindykacja wybranego obszaru miasta Krakowa w oparciu o wybrane metody lichenoindykacyjne /skala porostowa, metoda florystyczna, metoda udziału form morfologicznych porostów/

Analiza i opracowanie wyników badań lichenoindykacyjnych.

Ocena stopnia czystości wód metodą właściwości grup taksonomicznych organizmów.

Metody i organizacja zadań biomonitoringu na obszarze województwa małopolskiego.

Dećkowska A. i in. 2008. Wybrane gatunki roślin jako wskaźniki zmian w środowisku. Ochrona Środowiska i Zasobów Naturalnych nr 37

Czyżewska K., Fałtynowicz W., 1996, Porosty i mszaki, (w:) Symonides E., (red.), Monitoring przyrody ożywionej, Mscr, Warszawa.

Fałtynowicz W. 1995. Wykorzystanie porostów do oceny zanieczyszczenia powietrza. Zasady, metody, klucze do oznaczania wybranych gatunków. - Fundacja Centrum Edukacji Ekologicznej Wsi, Krosno, 141 ss.

Grodzińska K. 1997. Ocena skażenia środowiska Polski metalami ciężkimi przy użyciu mchów jako biowskaźników. Biblioteka Monitoring Środowiska: 10-34. Warszawa.

Kiszka. J. 1991. Strefy lichenoindykacyjne województwa krakowskiego. [w] V Zjazd Lichenologów Polskich. Gorzów Wlk., Inst.. Bad. i Ekspert. Nauk., s. 87-93.

Nałęcz-Jawecki G. 2000. Bioindykacja. Biologiczne metody badania toksyczności środowiska. Akademia Medyczna. Warszawa.

Raporty o stanie środowiska w województwie małopolskim (2004-2008). Małopolski Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska.

Symonides E. 2000a. Historia prac nad monitoringiem przyrody. Biul. Monit. Przyr. 1 :7–11.

Symonides E. 2000b. Koncepcja kompleksowego programu Monitoring przyrody. Biul. Monit. Przyr. 1 :12–15

Zimny H. 2006. Ekologiczna ocena stanu środowiska. Bioindykacja i Biomonitoring. Warszawa.

Wiedza

Definiuje podstawowe pojęcia z zakresu monitoringu biologicznego.

Klasyfikuje bioindykatory oraz wymagania im stawiane w aspekcie biomonitoringu.

Rozróżnia substancje toksyczne pod kątem ich oddziaływania na organizmy.

Charakteryzuje podstawowe wskaźniki i dopuszczalne normy stanu środowiska: powietrza, wody i gleby.

Tłumaczy monitoring powietrza, wód podziemnych i powierzchniowych, osadów i gleb.

Rozpoznaje metody gromadzenia i opracowywania danych z biomonitoringu.

Umiejętności

Analizuje uzyskane dane liczbowe w celu charakterystyki wybranych gatunków wskaźnikowych.

Ocenia warunki siedliska wykorzystując wskaźnikowe właściwości organizmów.

Kategoryzuje poziom zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby w oparciu o wybrane bioindykatory.

Ilustruje strefy lichenoindykacyjne obszaru badanego w trakcie zajęć terenowych.

Identyfikuje gatunki wskaźnikowe należące do różnych grup roślin i zwierząt.

Kompetencje społeczne

Docenia znaczenie gatunków wskaźnikowych i monitoringu biologicznego.

Dostrzega znaczenie przyrody na obszarach przekształconych przez człowieka.

Przewiduje ryzyko i konsekwencje zagrożeń działalności człowieka na środowisko przyrodnicze.

Podporządkowuje się zasadom pracy zespołowej ze świadomością odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadania

Na ocenę 2

Nie zna podstawowych pojęć stosowanych w monitoringu przyrodniczym

Nie zna metodyki wykonywania badań stosowanych w biomonitoringu.

Nie jest świadomy znaczenia monitoringu przyrodniczego. Nie podporządkowuje się zasadom pracy zespołowej.

Na ocenę 3

Ogólnie definiuje podstawowe pojęcia stosowane w biomonitoringu oraz wymienia i wymienia podstawowe grupy gatunków wskaźnikowych.

Poprawnie identyfikuje gatunki wskaźnikowe należące do różnych grup roślin i zwierząt.

Docenia znaczenie gatunków wskaźnikowych i monitoringu biologicznego. Pracuje w zespole.

Na ocenę 4

Poprawnie definiuje pojęcia stosowane w biomonitoringu, ogólnie charakteryzuje podstawowe grupy gatunków wskaźnikowych wiążąc ich funkcjonowanie z określonym typem działalności człowieka i warunkami siedliskowymi.

Kategoryzuje poziom zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby w oparciu o wybrane bioindykatory. Ilustruje strefy lichenoindykacyjne obszaru badanego w trakcie zajęć terenowych. Poprawnie identyfikuje gatunki wskaźnikowe należące do różnych grup roślin i zwierząt.

Dostrzega znaczenie przyrody na obszarach przekształconych przez człowieka. Przewiduje ryzyko i konsekwencje zagrożeń działalności człowieka na środowisko przyrodnicze. Aktywnie pracuje w zespole.

Na ocenę 5

Poprawnie definiuje pojęcia stosowane w biomonitoringu, charakteryzuje podstawowe grupy gatunków wskaźnikowych. Rozróżnia substancje toksyczne pod kątem ich oddziaływania na organizmy. Tłumaczy monitoring powietrza, wód podziemnych i powierzchniowych, osadów i gleb. Rozpoznaje metody gromadzenia i opracowywania danych z biomonitoringu.

Samodzielnie i prawidłowo analizuje uzyskane dane liczbowe w celu charakterystyki wybranych gatunków wskaźnikowych. Ocenia warunki siedliska wykorzystując wskaźnikowe właściwości organizmów. Kategoryzuje poziom zanieczyszczeń powietrza, wody i gleby w oparciu o wybrane bioindykatory. Ilustruje strefy lichenoindykacyjne obszaru badanego w trakcie zajęć terenowych. Poprawnie identyfikuje gatunki wskaźnikowe należące do różnych grup roślin i zwierząt.

Docenia znaczenie gatunków wskaźnikowych i monitoringu biologicznego. Dostrzega znaczenie przyrody na obszarach przekształconych przez człowieka. Przewiduje ryzyko i konsekwencje zagrożeń działalności człowieka na środowisko przyrodnicze. Podporządkowuje się zasadom pracy zespołowej ze świadomością odpowiedzialności za wspólnie realizowane zadania.