Zagrożenia cywilizacyjne i zrównoważony rozwój

Celem przedmiotu jest przedstawienie antropogenicznych przyczyn lokalnych, regionalnych i globalnych zagrożeń, ich skutków dla środowiska i człowieka, sposobów ich eliminacji lub znaczącego ograniczenia, zasad rozwoju ukierunkowanego na utrzymanie równowagi ekologicznej oraz wzrost świadomości i odpowiedzialności ludzi.

W trakcie zajęć będą przedstawione definicje i podstawowe pojęcia, antropogeniczne przyczyny degradacji środowiska, skutki zmian klimatu, katastrof klimatycznych, awarii przemysłowych, wycieków niebezpiecznych substancji, organizmów inwazyjnych, rozruchów społecznych, konfliktów zbrojnych, terroryzmu i bioterroryzmu, ubóstwa, głodu, chorób i uzależnień. Zostaną omówione zasady korzystania ze środowiska i jego kształtowania, zasady zrównoważonego rozwoju, strategie ukierunkowane na przywracanie i utrzymanie równowagi ekologicznej, wzrost świadomości i odpowiedzialności społeczeństwa za obecne i przyszłe pokolenia oraz działania w skali krajowej i międzynarodowej.

Wykłady:

1. Charakterystyka przedmiotu, wymagania dotyczące jego zaliczania, pojęcia podstawowe oraz literatura. Relacje człowiek – środowisko.

2-3. Środowisko i zasoby przyrody. Skutki eksploatacji surowców.

4. Zasady gospodarowania zasobami odnawialnymi i nieodnawialnymi. Alternatywne źródła energii.

5. Lokalne, regionalne i globalne zagrożenia atmosfery, hydrosfery i pedosfery (fizyczne, chemiczne, biologiczne), natężenie antropopresji, katastrofy ekologiczne.

6-7. Globalne przyczyny zagrożeń cywilizacyjnych: zróżnicowany przyrost demograficzny, urbanizacja, zmiany na obszarach wiejskich, rozwój techniki i technologii, hałas. Warunki utrzymania równowagi ekologicznej – granice wzrostu, stosunki społeczno-ekonomiczne.

8. Modele życia, zwiększona konsumpcja, przyczyny i następstwa chorób, uzależnień, wykluczenia społecznego, katastrof komunikacyjnych, awarii urządzeń, terroryzmu, konfliktów zbrojnych i innych zagrożeń.

9. Warunki utrzymania równowagi ekologicznej. Ekofilozofia, idea zrównoważonego rozwoju. Zasady, prawa i wskaźniki ekorozwoju.

10. Rozwój zrównoważony w polityce ekologicznej państwa, stosowanie jego zasad w gospodarce i społeczeństwie. Problemy na styku efekty ekonomiczne i zaspokajanie potrzeb a wymogi ochrony środowiska.

Ćwiczenia:

1. Wykorzystanie i zmiany przestrzeni przyrodniczej. Problemy w zakresie ochrony środowiska w aglomeracjach miejsko-przemysłowych.

2. Wzajemne uwarunkowania produkcji rolniczej i elementów środowiska. Znaczenie obszarów chronionych.

3. Możliwość rozwoju rolnictwa ekologicznego. Programy rozwoju obszarów wiejskich i turystycznych.

4. Lokalne skutki emisji zanieczyszczeń. Globalne problemy środowiska (efekt cieplarniany, zmiany klimatu, ubytek lasów, stepowienie, pustynnienie, zmniejszenie przestrzeni życiowej, zakłócenia w ekosystemach, zanik bioróżnorodności, klęski żywiołowe jako następstwo zmian klimatu).

5. Analiza skutków ekologicznych i społecznych będących następstwem zmian systemowych w Polsce po 1989 r., nowe zagrożenia i problemy społeczne (bezrobocie, uzależnienia, rozwarstwienie społeczeństwa, osłabienie więzi społecznych, wykluczenie społeczne, itp.).

6. Wpływ zmian w środowisku na zdrowie ludzi (choroby cywilizacyjne, społeczne i zawodowe). Edukacja i świadomość ekologiczna a postawa wobec środowiska w Polsce i na świecie.

7. Rozwój zrównoważony - cele, etapy realizacji, prognozowanie zmian w środowisku. Zasady programowania zrównoważonego rozwoju. Polska strategia ekorozwoju, proekologiczne działanie gospodarcze. Regulacje prawne i administracyjne, polityka ekologiczna państwa.

8. Konsekwencje przystąpienia Polski do Unii Europejskiej - stan zanieczyszczenia powietrza, wód i gruntów. Stan środowiska w Polsce a kondycja społeczna i ekonomiczna kraju. Źródła finansowania inwestycji środowiskowych.

9-10. Przykłady programów regionalnych zrównoważonego rozwoju w gminach i powiatach - problemy w ośrodkach miejsko-przemysłowych oraz w ośrodkach z przewagą działalności rolniczej i usługowej.

11. Zrównoważony rozwój w Unii Europejskiej, programy wspólnotowe, europejska sieć ekologiczna – ochrona zasobów przyrody, obszarów szczególnie cennych w skali europejskiej – ochrona bioróżnorodności, georóżnorodności.

12. Europejskie i światowe konwencje i programy w zakresie ochrony środowiska i likwidacji przyczyn zagrożeń cywilizacyjnych.

13. Lokalne programy ochrony środowiska i rewitalizacji. Likwidacja obszarów zagrożenia środowiskowego i społecznego. Programy rekultywacji, renaturyzacji i rewitalizacji obszarów zdegradowanych przez różnorodną działalność człowieka: miejskich, poprzemysłowych i powojskowych.

14. Kształtowanie świadomości społecznej poprzez edukacje prośrodowiskowa jako skuteczna metoda promowania idei zrównoważonego rozwoju, rola organizacji pozarządowych w tym kształtowaniu. Ekorozwój w nauce społecznej kościołów i związków wyznaniowych.

15. Rola tradycji, obyczajów i zwyczajów regionalnych w integracji społeczności lokalnej jako element zrównoważonego rozwoju. Rola organizacji pozarządowych, liderów i Lokalnych Grup Działania w kształtowaniu świadomości i odpowiedzialności społeczeństwa obywatelskiego oraz wdrażaniu zrównoważonego rozwoju.

Statystyka przedmiotu:

1. Liczba godzin oraz punktów ECTS - przedmiot obowiązkowy Godziny: 75; ECTS: 3

2. Liczba godzin oraz punktów ECTS - przedmiot do wyboru Godziny: -; ECTS: -

3. Łączna liczba godzin oraz punktów ECTS, którą student uzyskuje poprzez bezpośredni kontakt z nauczycielem akademickim (wykłady, ćwiczenia, seminaria....) Godziny: 25; ECTS: 1

4. Łączna liczba godzin oraz punktów ECTS, którą student uzyskuje na zajęciach praktycznych np. laboratoryjne, projektowe, terenowe, warsztaty Godziny: -; ECTS: -

5. Przewidywany nakład pracy własnej (bez udziału prowadzącego lub z udziałem w ramach konsultacji) konieczny do realizacji zadań programowych przedmiotu. Godziny: 50; ECTS: 2

Bieszczad S., Sobota J. (red.). 1999. Zagrożenia, ochrona i kształtowanie środowiska przyrodniczo-rolniczego. Wyd. AR we Wrocławiu, Wrocław.

Bonenberg M. 1999. Etyka środowiskowa. Założenia i kierunki. Wyd. UJ, Kraków.

Borys T. (red). 2003. Zarządzanie zrównoważonym rozwojem: Agenda 21 w Polsce - 10 lat po Rio. Wyd. Ekonomia i Środowisko, Białystok.

Burger T. 2002. Świadomość społeczeństwa polskiego u progu XXI wieku – Raport 1/2000. Instytut na rzecz Ekorozwoju, Warszawa.

Dobrzańska B., Dobrzański G., Kiełczewski D. 2008. Ochrona środowiska przyrodniczego.

Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Giordano C., Legutko-Kobus P. 2007. Możliwości międzynarodowej współpracy w dziedzinie ochrony środowiska i wdrażania zrównoważonego rozwoju w nowym okresie programowania Unii Europejskiej (2007-2013). Wyd. KUL, Lublin.

Godlewska J. 2006. Programowanie zrównoważonego rozwoju gminy. Wyd. Politechniki Białostockiej, Białystok.

Kistowski M. 2003. Regionalny model zrównoważonego rozwoju i ochrony środowiska Polski a strategie rozwoju województw. Uniwersytet Gdański, Bogucki Wyd. Nauk., Gdańsk – Poznań.

Kozłowski S. 2002. Ekorozwój - wyzwanie XXI wieku. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Poskrobko B., Poskrobko T., Skiba K. 2007. Ochrona biosfery. Wyd. PWE, Warszawa.

Siemiński M. 2007. Środowiskowe zagrożenia zdrowia. Inne wyzwania. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.

Skup Magdalena (red.) 2009. Zrównoważony rozwój - aspekty rozwoju społeczności lokalnych. Fundacja Forum Inicjatyw Rozwojowych, Białystok [dostępny online]

Stan środowiska w Polsce na tle celów i priorytetów Unii Europejskiej, Raport wskaźnikowy. 2004. Inspekcja Ochrony Środowiska, Warszawa.

Zabłocki Z., Fudali E., Podlasińska J., Kiepas-Kokot A. 1998. Pozarolnicze obciążenia środowiska. Wyd. A.R. w Szczecinie, Szczecin.

Literatura uzupełniająca:

Artykuły z czasopisma Problemy Ekorozwoju – Problems of Sustainable Development – wydawanego od 2006 r. [dostępny online]

Materiały konferencji: Uwarunkowania i mechanizmy zrównoważonego rozwoju, Białystok 2007 i 2009.

Raporty o stanie środowiska w Polsce 2008. 2010. Główny Inspektorat Ochrony Środowiska, Warszawa.

Bieżące informacje w czasopismach tematycznych, prasie, radio i telewizji.

Wiedza:

- student posiada wiedze teoretyczna o procesach zachodzących w środowisku oraz relacji człowiek-środowisko,

- zna zagrożenia środowiska wywołane działalnością bytowa, gospodarcza i rekreacyjna człowieka oraz sposoby minimalizacji zagrożeń wynikających z antropopresji,

- definiuje pojęcia dotyczące zrównoważonego rozwoju oraz zasady jego programowania,

- omawia porozumienia dotyczące ochrony środowiska w skali regionalnej i globalnej,

- wskazuje możliwości zdobywania funduszy na realizacje zrównoważonego rozwoju i znaczenie Lokalnych Grup Działania,

- zna metody przywracania wartości użytkowych terenom zdegradowanym w wyniku działalności człowieka,

- charakteryzuje role organizacji pozarządowych w kształtowaniu świadomości i odpowiedzialności społeczeństwa za propagowanie idei zrównoważonego rozwoju,

Umiejętności:

- umie rozróżnić zjawiska wynikające z przyczyn naturalnych i antropogenicznych,

- umie dostrzec i ocenić związki przyczynowo-skutkowe zachodzące w przyrodzie w świecie ożywionym i nieożywionym,

- posiada umiejętność wykonania analizy SWOT dla potrzeb strategii rozwoju dla rejonu zamieszkania oraz zna zasady opracowania programu zrównoważonego rozwoju,

- umie ocenić priorytety dla rejonu zamieszkania, rezultaty wdrażania programu zrównoważonego rozwoju i dokonać ich uaktualnienia,

- potrafi przygotować wystąpienie ustne w języku polskim z zakresu treści nauczania, przedstawić je i aktywnie uczestniczyć w wymianie poglądów,

Kompetencje społeczne:

- jest wrażliwy na zachowanie naturalnych zasobów środowiska i na oszczędne gospodarowanie nimi,

- rozumie potrzebę ochrony zasobów dla przyszłych pokoleń jako wyraz solidarności międzypokoleniowej,

- odczuwa konieczność działań lokalnych dla uzyskania skutków globalnych oraz integracji przedsięwzięć międzynarodowych,

- organizuje prace w zespołach 2- lub kilkuosobowych w celu wykonania określonego zadania,

- przełamuje obawę przed publicznym wystąpieniem, nabiera pewności w prezentowaniu własnych poglądów w dyskusji,

- rozumie potrzebę ustawicznego podnoszenia kwalifikacji.

Oceny formujące (ćwiczenia):

1. ocena za indywidualne przygotowanie prezentacji multimedialnej na wybrany temat, umiejętność prezentowania oraz wykorzystania materiałów źródłowych - zespoły 2 osobowe,

2. ocena za aktywny udział w dyskusji na zajęciach,

3. ocena za dokonanie analizy realizacji lokalnej strategii i programu zrównoważonego rozwoju dla miejsca zamieszkania, wskazanie priorytetów ważnych z punktu widzenia mieszkańca oraz za poprawność wykonania zadania - indywidualnie,

4. oceny z 2 sprawdzianów w trakcie semestru.

Ocena końcowa: średnia ważona z ocen formujących (waga ocen: 1 – 30%, 2 – 10%, 3 – 20%, 4 - 40%).

Wykłady:

ocena podsumowująca: egzamin testowy lub ustny z całości wiedzy przedstawionej na wykładach.

--

1. Ocena niedostateczna (2,0): wystawiana jest wtedy, jeśli w zakresie co najmniej jednej z trzech składowych (W, U lub K) przedmiotowych efektów kształcenia student uzyska mniej niż 50% obowiązujących efektów dla danej składowej.

2. Ocena dostateczna (3,0): wystawiana jest wtedy, jeśli w zakresie każdej z trzech składowych (W, U lub K) efektów kształcenia student uzyska przynajmniej 50% obowiązujących efektów dla danej składowej.

3. Ocena ponad dostateczna (3,5): wystawiana jest na podstawie średniej arytmetycznej z trzech składowych (W, U lub K) efektów kształcenia (średnio 61-70%).

4. Podobny sposób obliczania ocen jak przedstawiony w pkt. 3 przyjęto dla ocen dobrej (4,0 - średnio 71-80%), ponad dobrej (4,5 - średnio 81-90%) i bardzo dobrej (5,0 - średnio >90%).

UWAGA: Prowadzący zajęcia, na podstawie stopnia opanowania przez studenta obowiązujących treści programowych danego przedmiotu, w oparciu o własne doświadczenie dydaktyczne, formułuje ocenę, posługując się podanymi wyżej kryteriami formalnymi.