Ochrona przyrody

Program kursu obejmuje zagadnienia związane z organizacją i strukturą ochrony przyrody w Polsce i na świecie; w tym analiza ważniejszych treści obowiązujących ustaw i rozporządzeń oraz dyrektyw o znaczeniu międzynarodowym. Istotną treść przedmiotu stanowią zagadnienia o charakterze problemowym, jak rola korytarzy ekologicznych, spontaniczne procesy sukcesji, ochrona dużych drapieżników i ich znaczenie w przyrodzie, synantropizacja, inwazja gatunków obcych, czynna i bierna ochrona wybranych ekosystemów oraz gatunków roślin i zwierząt. Kurs obejmuje również aktualne zagadnienia z zakresu wdrażania międzynarodowej sieci Natura 2000 w Polsce i w Europie; w tym przegląd ważniejszych typów siedlisk przyrodniczych oraz ich monitoring. Zakres treści przedmiotu jest modyfikowany w zależności od zainteresowań studentów i potrzeb, wynikających z rozwoju nauki oraz zachodzących przemian w praktyce.

Wykład 1.

Czym jest a czym nie jest ochrona przyrody? Rys historyczny ochrony przyrody w Polsce i na świecie. Najstarsze zarządzenia i ustawy. Definicja ochrony przyrody i jej główne cele. Związek ochrony przyrody z innymi dyscyplinami naukowymi oraz praktyką.

Wykład 2.

Organizacja ochrony przyrody w Polsce - aktualna struktura i stan zarządzania. Rola, funkcje i kompetencje organów i jednostek zarządzających ochroną przyrody. Organy opiniodawczo-doradcze. Organizacje pozarządowe. Fundusze wspierające ochronę przyrody. Ustawa o ochronie przyrody. Akty prawne. Konwencje i porozumienia międzynarodowe. Dyrektywy Rady EWG obowiązujące w Unii Europejskiej.

Wykład 3.

Formy ochrony przyrody. Kryteria wyboru obszarów chronionych, ich definicje wg IUCN. Cele, zasady i podstawy prawne tworzenia różnych form ochrony przyrody.

Wykład 4.

Naturalne procesy przyrodnicze – ich ochrona i znaczenie w ochronie przyrody. Spontaniczne procesy sukcesji, jako efekt zmian użytkowania ziemi. Korzyści i zagrożenia dla ochrony wybranych ekosystemów i gatunków. Potencjalne zagrożenia dla różnorodności biologicznej, jej uwarunkowania ekologiczne i sposoby jej ochrony. Czynna i bierna ochrona wybranych ekosystemów oraz gatunków roślin i zwierząt. Dotychczasowe sukcesy i porażki.

Wykład 5.

Znaczenie dużych ssaków drapieżnych w przyrodzie: podwójna rola selekcyjna, drapieżniki jako gatunki osłonowe. Wybrane elementy biologii i ekologii. Sposoby ich ochrony – konwencje międzynarodowe. Ochrona dużych drapieżników na obszarach chronionych i poza nimi. Problemy ochrony populacji transgranicznych. Wykorzystanie techniki do badań ekologicznych (telemetria, GPS, badania genetyczne). Synantropizacja gatunków i jej konsekwencje - potencjalne zagrożenie dla człowieka i przyrody. Edukacja przyrodnicza jako ważny element ochrony dużych drapieżników.

Wykład 6.

Rola i znaczenie korytarzy ekologicznych. Zagrożenia dla wartości przyrodniczych wynikające z aktualnych przemian zachodzących w środowisku. Koncepcja, rodzaje i funkcje korytarzy ekologicznych. Zasady planowania korytarzy. Metody identyfikacji korytarzy i zasady ich ochrony. Przykłady korytarzy w skali regionalnej – koncepcje rozwiązań i problemy realizacji. Analiza istniejących korytarzy i możliwości wykorzystania ich przez różne gatunki zwierząt; warunki prawidłowego funkcjonowania.

Wykład 7.

Europejska sieć ochrony przyrody Natura 2000. Pojęcie, znaczenie i rodzaje różnorodności biologicznej oraz metody jej badania. Regiony Biogeograficzne Europy – zasięgi, zróżnicowanie i ich charakterystyka. Podstawy prawne tworzenia europejskiej sieci obszarów natura 2000. Analiza ważniejszych treści Dyrektywy Ptasiej i Dyrektywy Siedliskowej. Specjalne Obszary Ochrony Siedlisk (SOOS). Obszary Specjalnej Ochrony Ptaków (OSOP). Główne założenia przy identyfikacji typów siedlisk i gatunków Natura 2000. Aktualny stan wdrożenia sieci NATURA 2000 w Europie.

Wykład 8.

Roślinność leśna Polski – ogólna klasyfikacja w ujęciu fitosocjologicznym. Zespoły i zbiorowiska leśne, typy siedliskowe lasu a siedliska przyrodnicze w ujęciu NATURA 2000. Przegląd ważniejszych leśnych siedlisk o znaczeniu priorytetowym występujących w Karpatach: A. Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach; B. Łęgi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe. Kryteria wyróżniania siedlisk przyrodniczych, gatunki wskaźnikowe, cechy charakterystyczne fitocenoz, zasięg i zasoby w Polsce.

Wykład 9.

Charakterystyka leśnych siedlisk przyrodniczych o znaczeniu podstawowym: żyzna buczyna górska, kwaśna buczyna górska, dolnoreglowy las jodłowy, ciepłolubna buczyna, górskie reliktowe laski sosnowe, górskie bory świerkowe: acydofilne bory górnoreglowe, nawapienna świerczyna górnoreglowa, dolnoreglowy bór mieszany jodłowo-świerkowy.

Wykład 10.

Monitoring leśnych siedlisk przyrodniczych: a. typy monitoringu, b. rodzaje powierzchni monitoringowych oraz kryteria ich wyboru; c. karta obserwacji siedliska przyrodniczego na stanowisku; d. wskaźniki. Przydatność i znaczenie monitoringu w prowadzeniu racjonalnej gospodarki leśnej.

Grzegorczyk M.(red.)2007.Integralna Ochrona Przyrody,Instytut Ochrony Przyrody. Kraków. ss. 528; Gwiazdowicz D.J.(red.)2005.Ochrona przyrody w lasach.cz.I. Ochrona zwierząt. Wyd. PTL, ss. 142; Gwiazdowicz D.J.(red.) 2005.Ochrona przyrody w lasach.cz. II. Ochrona szaty roślinnej. Wyd. PTL, ss. 189; Herbich J.(red.)2004 Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000.Lasy i bory. Min. Środowiska. T.5. ss. 344; Herbich J. (red.) 2004. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000. Murawy,łąki, ziołorośla,wrzosowiska, zarośla.Min. Środowiska. T. 3. ss. 244; Jędrzejewska B.,Jędrzejewski W.2001.Ekologia zwierząt drapieżnych Puszczy Białowieskiej.Wyd.Naukowe PWN,ss. 461; Kaźmierczakowa R., Zarzycki K., Mirek Z. 2014. Polska Czerwona Księga Roślin. Inst. Ochrony Przyrody. Kraków. ss. 895; Mirek Z. Nikel A.,Paul W.,Wilk Ł. 2005. Ostoje roślinne w Polsce. Inst. Botaniki PAN. ss. 358; Pullin A.S.2004. Biologiczne podstawy ochrony przyrody.Wyd.Naukowe PWN.W-wa. ss. 393; Symonides E.2007.Ochrona Przyrody. Wyd.Uniw. Warszawskiego. ss. 767; Wiśniewski J.,Gwiazdowicz D.J.2004.Ochrona Przyrody. Wyd. Akad. Roln. w Poznaniu. ss. 458.

WIEDZA − absolwent zna i rozumie:

ma podstawową wiedzę z zakresu ekologii, botaniki leśnej, biologii roślin LES1_W03 R

zna wymagania ekologiczne drzew i krzewów leśnych;

- posiada wiedzę o procesach i cyklach zachodzących w lasach o charakterze pierwotnym LES1_W10 R

OCHPRZ _W03 - posiada ogólną wiedzę temat ochrony środowiska i ochrony przyrody, zasad kształtowania bioróżnorodności Leśnej;, LES1_W18 R

UMIEJĘTNOŚCI − absolwent potrafi:

umie analizować i opisywać zjawiska przyrodnicze zachodzące w ekosystemach leśnych LES1_U01 R

potrafi rozpoznawać rośliny runa leśnego, rodzime gatunki drzew i krzewów LES1_U03 R

potrafi rozpoznać składniki fauny występujące w lesie ze szczególnym uwzględnieniem gatunków podlegających ochronie oraz gatunków stwarzających zagrożenie dla trwałości ekosystemów leśnych LES1_U04 R

- potrafi wykonać diagnozę siedlisk na podstawie warunków fizjograficznych oraz roślin runa LES1_U05 R

KOMPETENCJE SPOŁECZNE − absolwent jest gotów do:

dokształcania i samodoskonalenia w zakresie ochrony przyrody LES1_K01 R

oceny wpływu działalności inżynierskiej na stan środowiska naturalnego LES1_K03 R

Sposoby weryfikacji oraz zasady i kryteria oceny

Zaliczenie w formie egzaminu pisemnego – test jednokrotnego wyboru. Udział oceny z zaliczenia wykładów w ocenie końcowej wynosi 100%, ponieważ przedmiot ten prowadzony jest wyłącznie w formie wykładu.